466-480 б.

Мәкалне күчереп алу

doi.org: 10.22378/he.2020-5-3.466-480

Мəкалəдə ХIХ гасыр ахыры – ХХ гасыр башында татарларның Төркестанда җәдит мәктәпләрен оештыру, татар һәм җирле халык балаларына белем бирүдәге эшчəнлеге яктыртыла. ХХ гасыр башы, совет чоры һәм хәзерге галимнәрнең әлеге проблемага карата фикерләре тикшерелә. ХХ гасыр башы татар һәм үзбәк вакытлы матбугаты материалларына таянып, аерым мәктәп һәм мәдрәсәләрнең ачылу тарихы яктыртыла. Җирле милләт вәкиләренең татар мөгаллимнәренең эшчәнлегенә карата карашлары тасвирлана. Татар авторларының Төркестандагы җәдит мәктәпләрендә файдаланылган дәреслекләре һәм аларның җирле халыклар телләрендә дәреслекләр язылуга ясаган йогынтысы ассызыклана.

Төп төшенчəлəр: : җәдитчелек, Урта Азия, Төркестан, татар мөгаллимнәре, ысулы саутия, җәдит мәктәпләре һәм мәдрәсәләре, кардәш халыклар, мәгариф

Цитаталаштыру: Муртазина Л.Р. Төркестанда җәдит мәктәпләре һәм татарлар (ХХ гасыр башы татар һәм үзбәк вакытлы матбугаты материаллары буенча) // Историческая этнология. 2020. Т. 5, № 3. С. 466–480. https://doi.org/ 10.22378/he.2020-5-3.466-480

ЧЫГАНАКЛАР ҺӘМ МАТЕРИАЛЛАР

Əйди 2015 – Əйди Т. Тылсымлы көч // Əйди Т. Сайланма əсəрлəр. Дүрт томда. Казан: Татар. кит. нəшр., 2015. Т. 3. Б. 396–427.
Бобровников 1913 – Бобровников Н.А. Русско-туземные училища, мектебы и медресы Средней Азии: путевые заметки. СПб.: Сенат. тип., 1913.
Гайн Шин 1910 – Гайн Шин. Бохарада ысулы җәдидә маҗарасының холясасе // Вакыт. 1910. 18 февраль.
ГАОО – Государственный архив Оренбургской области. Ф. 21. Оп. 2. Д. 618.
Гаспринский 1900 – Гаспринский И. Туркестан улемасы. Бахчисарай: Изд-во типолитогр. газ «Терджиман=Переводчик», 1900.
Дәүли 1914 – Дәүли М. Бездә уку вә укыту // Садаи Төркестан. 1914. 6 май.
Җомабаев 1910 – Мәгъҗан Җомабаев. Казакълар арасында уку һәвәсе // Вакыт. 1910. 30 гыйнвар.
Измайлов 1927 – Измайлов Ш. Төркестан вә татарлар // Олуг Төркестан. 1917. 30 апрель.
Казакъ эчендәге шәкертләр 1910 – Казакъ эчендәге шәкертләр // Вакыт. 1910. 5 июнь.
Очерки истории школы 1976 – Очерки истории школы и педагогической мысли народов СССР. Вторая половина ХIХ в.. М.: Педагогика, 1976.
Сəмəрканд мəктəбе 1893 – Сəмəрканд мəктəбе (идарəгә мəктүблəрдəн) // Тəрҗеман. 1893. 7 ноябрь.
Төркестан мәктәпләре 1914 – Төркестан мәктәпләре // Садаи Төркестан. 1914. 4 апрель.
Хариҗи хәбәрләр 1910 – Хариҗи хәбәрләр // Вакыт. 1910. 26 гыйнвар.
Хәйрулла Әһлиулла 1913 – Хәйрулла Әһлиулла. Төркестан вилаятендә ысуле җәдид тарихы // Шура. 1913. № 23. Б. 717–718.

ФӘННИ ӘДӘБИЯТ

Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. Л.: Акад. наук СССР, 1927.
Галимова А.Р. Литературные связи киргизской и татарской поэзии конца XIX – первой половины XX в. Бишкек: Изд-во КРСУ, 2015.
Добромыслов А.И. Ташкент в прошлом и настоящем. Исторический очерк. Ташкент: Электро-паровая типо-литогр. О.А. Порцева, 1912.
Зулуев Б.Б. Литература джадидистов и активность выпускников в общественной жизни // Международный журнал экспериментального образования. 2018. № 6. С. 5–10. http://expeducation.ru/ru/article/view?id=11812
Иманкулов М.К. Развитие системы образования в начале ХХ в. // Известия Кыргызской академии образования. 2016. № 1 (37). С. 42–46.
Карлыбаев М.А. «Татарские» книги в мектебах Каракалпакии в начале ХХ в. // Тюркоязычная книга: наследие веков. Казань: ИЯЛИ, 2012. С. 112–114.
Кубатова А.Э. Кыргызстандагы жадидчилик кыймылы (1900–1916). Бишкек: 2012.
Максудий А.Х. Муаллими соний. Тошкент: Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2018.
Мамытов С.А. Татарско-кыргызские литературные связи второй половины XIX – начала XX вв.: Автореф. дис. … к. филол. н. Казань: 1992.
Насретдинова Д.М. Туркистоннинг маданий ҳаётида татар-бошқирд аёлларининг тутган ўрни (ХIХ аср охири – ХХ асрнинг биринчи чораги). Тарих ф. дис. автореф. Тошкент, 2011.
Расулов А.Н. История взаимоотношений народов Туркестана, Поволжья и Приуралья (1917–1924): автореф. дис. … докт. ист. наук. Ташкент, 2005.
Турсунова М. Мадрасалар таълими тариҳидан лавхалар. Тошкент, 2017.

Автор турында белешмə: Мортазина Ләлә Рəис кызы – педагогика фəннəре кандидаты, əйдəп баручы фəнни хезмəткəр, Милли мəгариф тарихы һəм теориясе үзəге, ТР ФА Ш. Мəрҗəни исемендəге Тарих институты (420111, Батурин урамы, 7А, Казан, Россия Федерациясе); lyalyamur@mail.ru

Редакциягә керде 23.01.2020   Басылуга кабул ителде 27.10.2020

Онлайн басылды 28.11.2020