293-305 б.

Мәкалне күчереп алу

doi.org: doi.org/10.22378/he.2020-5-2.293-305

XIX йөз урталарында Россиянең татарлар яшәгән төбәкләрендә акыл, белем, әхлак нигезендә җәмгыятьне үзгәртүне максат иткән мәгърифәтчелек хәрәкәте башлана. Ул әдәбиятка да көчле тәэсир ясый һәм әдипләр мәгърифәтчелек идеяләрен яклауның, халыкка җиткерүнең юлларын, алым-чараларын эзләүгә алыналар. Татар Яңарышына зур өлеш керткән Ризаэддин Фәхреддин «Сәлимә», «Әсма» повестьларында чынбарлык вакыйгаларына мөрәҗәгать итеп, укымышлы, халык мәнфәгатен кайгыртып яшәүче идеаллаштырылган геройларны алга чыгара. Автор җәмгыятьтәге үзгәрешләрне хатын-кыз язмышы белән тыгыз бәйләнештә карый. Әсәрләрдә ислам дине кыйммәтләре рус-Европа казанышлары белән үрелеп бирелә. Әдип яшәеш үзәгенә Кешене куя, аның белемле һәм әхлаклы булуын яклый. Әсәрләргә синкретизм хас булып, аларда авторның дини-этик, фәлсәфи-эстетик карашлары чагыла.

Төп төшенчəлəр: мәгърифәтчелек, татар әдәбияты, Ризаэддин Фәхреддин, хатын-кыз язмышы, гаилә, әдәби-эстетик карашлар, ислам кыйммәтләре

Цитаталаштыру: Закирзянов А.М. Ризаэддин Фәхреддиннең иҗатында мәгърифәтчелек эстетикасы чагылышы // Историческая этнология. 2020. Т. 5, № 2. С. 293–305. https://doi.org/10.22378/he.2020-5-2.293-305

ЧЫГАНАКЛАР ҺӘМ МАТЕРИАЛЛАР

Валидов 1998 ‒ Валидов Дж. Очерк истории образованности и литературы татар. Казань: Изд-во «Иман», 1998.
Миңнегулов 2004 – Миңнегулов Х. Түрәләрнең мәгънәви рәһбәре // Мәдәни җомга. 20 февраль 2004.
Тукай 2016 ‒ Тукай Г.М. Әхмәт Урманчеевка // Тукай Г.М. Әсәрләр: 6 томда. 5 т.: мәсәлләр, балалар өчен хикәяләр, автобиографик повесть, юлъязмалар, хатлар (1903–1913) / Төз., текст., иск. һәм аңл. әзерл. Г.А. Хөснетдинова, Г.М. Ханнанова. Казан: Татар. кит. нәшр., 2016. Б. 231–232.
Фәхреддин 2018 ‒ Фәхреддин Р. Сәлимә, яки Гыйффәт: романнар, мәкаләләр. Казан: Рухият, 2018.
Фәхреддин 1999 ‒ Фәхреддин Р. Тәрҗемәи хәлем // Ризаэддин Фәхреддин: Фәнни-биографик җыентык / Төз. Р. Мәрданов, Р. Миңнуллин, С. Рәхимов. Казан: Рухият, 1999. Б. 7–38.

ФӘННИ ӘДӘБИЯТ

Бәширов Ф. Р. Фәхреддинов прозасында тәрбия һәм әхлак мәсьәләләре // Ризаэддин Фәхреддин: мирасы һәм хәзерге заман: Мәкаләләр җыентыгы / Редколлегия: Р.М. Әмирханов һ.б. Казан: ТР ФА Тарих институты нәшр., 2003. Б. 232–238.
Габидуллина Ф.И. Эволюция просветительских идей в татарской прозе начала ХХ века // Европейское обозрение общественных наук. 2016. Т. 3. № 4. С. 5–28.
Гайнетдинов М. Риза Фәхреддиновның иҗат пафосы // Ризаэддин Фәхреддин: мирасы һәм хәзерге заман: Мәкаләләр җыентыгы / Редколлегия: Р.М. Әмирханов һ.б. Казан: ТР ФА Тарих институты нәшр., 2003. Б. 219–231.
Ганиева Р.К. Декадентские мотивы в татарской литературе (первая четверть ХХ в.) // Милли мәдәният. 2005. № 7. С.10–16.
Даутов Г.Ф. Ризаэддин Фәхреддин – әдип һәм әдәбиятчы. Филология фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсен алу өчен язылган диссертация. Казан, 2001.
Закирзянов А.М. Современное татарское литературоведение: достижения, проблемы и перспективы развития // Национальные литературы на современном этапе: научные концепции и гипотезы: круглый стол, посвященный 80-летию создания Института языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова Академии наук Республики Татарстан: сб.ст. Вып.1 / сост.: А.Ф. Ганиева, Ф.Х. Миннуллина, Л.Р. Надыршина. Казань: ИЯЛИ, 2019. С. 80–88.
Исхаков Д.М. Феномен татарского джадидизма: введение к социокультурному осмыслению. Казань: Изд-во «Иман», 1997.
Миңнегулов Х.Й. Милли каһарманыбыз // Гасырлар өнен тыңлап… Казан: Мәгариф, 2003. Б. 108–113(а).
Миңнегулов Х.Й. Ризаэддин Фәхреддин – әдип һәм әдәбиятчы // Гасырлар өнен тыңлап… Казан: Мәгариф, 2003. Б. 120–129(б).
Очерки истории татарской общественной мысли. Казань: Татар. кн. изд-во, 2000.
Шәрәф Ә. Әткәем турында истәлекләр // Ризаэддин Фәхреддин: Фәнни-биографик җыентык (Төз. – Р. Мәрданов, Р. Миңнуллин, С. Рәхимов). Казан: Рухият, 1999. Б. 45–78.
Юзеев А.И. Татарская философская мысль конца XVIII – XIX вв. Казань: Татар. кн. изд-во, 2001.

Автор турында белешмə: Закирҗанов Әлфәт Мәгъсүмҗан улы – филология фәннәре докторы, Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының әдәбият белеме бүлеге мөдире (420111, Карл Маркс ур., 12, Казан, Россия Федерациясе); alfat_zak@mail.ru

Редакциягә керде 10.03.2020   Басылуга кабул ителде 02.11.2020

Онлайн басылды 27.11.2020